Autor: Aleksandra Słabisz

Festiwal Dziedzictwa Polskiego to okazja, aby we wspólnocie polonijnej cieszyć się polskim pochodzeniem, a także przybliżyć urok polskiej kultury i tradycji zarówno starszym, jak młodszym członkom naszej społeczności.

Po trzyletniej pandemicznej przerwie Polonia mogła znowu bawić się na Festiwalu Dziedzictwa Polskiego w New Jersey, który odbył się, jak w kilku poprzednich latach, w parku Middlesex County Playgrounds w East Brunswick.

“Chciałem podziękować wszystkim, którzy tu jesteście, za to, że co roku organizujecie ten jeden z najstarszych i najwspanialszych festiwali polskich w moim okręgu konsularnym. Dziękuję państwu za patriotyczną wystawę” – podkreślił konsul generalny RP w Nowym Jorku Adrian Kubicki, w swoim przemówieniu na początku festiwalu.

Festiwal tradycyjnie rozpoczął się mszą świętą, którą odprawił ks. Tomasz Koszałka, proboszcz parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Newarku. Mile zaskoczony frekwencją, nawiązując do święta Bożego Ciała, które obchodzone było w dniu festiwalu, czyli 11 czerwca, ks. Tomasz zaprosił wszystkich na przyszłoroczną procesję Bożego Ciała, która wyruszy półtoramilową trasą z jego kościoła do katedry w Newarku 30 maja 2024 r. “Zapraszam do Newarku i idziemy do katedry, żeby pokazać siłę Polonii i żeby iść z Jezusem” – powiedział kapłan.

Tegoroczny festiwal poświęcony był Mikołajowi Kopernikowi, jednemu z najbardziej znanych Polaków na świecie. Astronom, matematyk, lekarz i myśliciel znany z teorii heliocentrycznej został wybrany przez Sejm RP na patrona roku 2023. 

Festiwal Dziedzictwa Polskiego odbył się już po raz 47. i był równie pełen wrażeń jak poprzednie. Organizatorzy, czyli Polish American Heritage League, dołożyli starań, aby każdy, bez względu na wiek, znalazł coś dla siebie. Dzieci mogły m.in. do woli skakać w Bouncy Rides, pomalować twarzyczki, pograć w piłkę, zaprezentować swoje talenty w Kid’s Talent Show oraz wziąć udział w konkursie na Miss i Mister festiwalu. Konkursy dla dzieci i młodzieży odbywały się na scenie mniejszej, gdzie przez cały dzień grali Barbara i Janusz Pogorzelscy.

Na dużej scenie prym wiódł zespół Bez Szefa, który zabawiał publiczność pomiędzy występami licznych artystów. Furorę pokazem strojów oraz tańców ludowych z różnych regionów Polski zrobił zespół PKM Polish Folk Dance Ensemble z Filadelfii. Do tańca porywał widownię Junior US, czyli Tomasz Popławski, gwiazda muzyki dance, a o historii wikingów i Słowian opowiedzieli przedstawiciele grupy Slovak Invasion.

Tutaj też swoje talenty wokalne zaprezentowały dzieci z PSD im. Juliana Niemcewicza w South Plainfield, NJ, oraz Marcelina Domaradzki, uczennica 9 klasy, która zaśpiewała utwory Anny Jantar, Urszuli Sipińskiej oraz Lady Pank. Z kolei Ben i Bianca Bliźniak, rodzeństwo z Monroe, które pobiera lekcje tańca w studio Fred Astair, zatańczyło sambę, rumbę, cza-czę i swinga. Magdalena i rodzeństwo Ben i Bianka to laureaci Konkursu Talentów organizowanych podczas Festiwalu Dziedzictwa Polskiego w poprzednich latach.

Jak już jest tradycją, podczas festiwalu wręczone zostały stypendia ufundowane przez Lubomira Zabilskiego i przyznawane przez Polish American Heritage League. W tym roku czworo studentów otrzymało z rąk przewodniczącej komisji stypendialnej Teresy Rybiński czeki po tysiąc dolarów: Dominik Dzietczyk, Katarzyna Jędruchniewicz, Adam Janowski i Claire Zygmaniak. “Gratulujemy stypendystom i dziękujemy im za zaangażowanie i pomoc przy organizacji festiwalu. Zachęcamy innych młodych członków naszej społeczności, by szli w ich ślady” – powiedziała Jadwiga Kopala, jedna z głównych organizatorek Festiwalu Dziedzictwa Polskiego. Podania na kolejny konkurs stypendialny należy zgłaszać do 30 kwietnia 2024 r. Kandydaci do stypendiów muszą mieć co najmniej 50 procent polskiego pochodzenia oraz być studentami 2. roku na akredytowanej uczelni amerykańskiej. Szczegóły dotyczące stypendium znaleźć można na stronie polfest.com.

Tradycyjnie też w trakcie festiwalu odbył się pokaz starych i unikatowych samochodów Antique Car Show, w tym roku prowadzony przez Pawła Sienkiewicza. Jak podał organizator, w pokazie wzięło udział prawie 50 pojazdów, z których najstarszym był ford z 1929 r. Było kilka samochodów z Australii oraz polonez z 1987 r. Każdy z uczestników dostał trofeum, a nagrodę publiczności otrzymał dodge challenger.

Natomiast sympatycy historii mogli obejrzeć wystawę z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, sprowadzoną przez Redutę Dobrego Imienia. 

Wszyscy bez względu na wiek i zainteresowania mogli skosztować specjałów polskiej kuchni oraz zakupić pamiątki związane z Polską, piękną biżuterię m.in. z bursztynu, polskie zdrowe kosmetyki, suplementy i wiele innych rzeczy.

***

Tegoroczny festiwal miał kilku gości honorowych. Oprócz konsula generalnego RP był również burmistrz Old Bridge Owen Henry, miasteczka położonego w południowym New Jersey, w którym rośnie populacja polonijna. Przemawiał prof. Robert Schwartz – honorowy konsul RP i szef wydziału dermatologii oraz członek Rady Powierniczej Rutgers University. Wielki Marszałek Parady Pułaskiego 2023 Franciszek Piwowarczyk zaprosił uczestników festiwalu na tegoroczną paradę oraz mszę św., która w tym roku odbędzie się nieco później niż do tej pory, bo o 10:30 rano.

Brad Cohen, burmistrz East Brunswick, opowiedział historię swojego dziadka. “Nie byłoby mojej rodziny, gdyby nie dobre serce jednego z najsłynniejszych Polaków” – powiedział Cohen opowiadając historię swojego teścia, który po wyswobodzeniu z Auschwitz w styczniu 1945 r. wraz z kuzynem przemieszczał się do Polski. Po drodze znaleźli schronienie w katolickim kościele, którego kapłan dał im dokumenty pozwalające na swobodne podróżowanie. “Bez tych dokumentów mogli zostać złapani i ponownie uwięzieni w innym obozie – opowiadał Cohen. – Gdy po latach Watykan ogłosił, że Karol Wojtyła został nowym papieżem, mój teść rozpoznał w nim tego kapłana, który im pomógł pod koniec wojny. Znaleźliśmy te dokumenty w jego domu. Co prawda nie udało nam się jednoznacznie potwierdzić, że Karol Wojtyła w 1945 r. był w parafii, w której mój teść się zatrzymał, ale moja rodzina wierzy, że to właśnie Karol Wojtyła wyciągnął pomocną rękę do niego”.

***

Przewodnicząca Aneta Magdalena Tulwin podziękowała wszystkim zaangażowanym w organizację tegorocznego festiwalu, w tym m.in. Jadwidze Kopali, która od wielu lat czuwa nad tym, aby Festiwal Dziedzictwa Polskiego się odbył i był pełen atrakcji, Davidowi Kopali, Teresie Rybiński, Kasi Kolek, Kasi Kubiak, Elizabeth Khattak, Pawłowi Sienkiewiczowi, Adamowi Stępniowi oraz harcerzom, którzy jak co roku pomagali podczas festiwalu. 

“Przez lata obserwowałem mamę i Dorotę Sawchuk jak ciężko pracowały nad organizacją festiwalu. Ich celem było też przekazanie pałeczki młodszym pokoleniom. Jak widać, udało im się. Trzymajcie kciuki, żebyśmy mogli z powodzeniem kontynuować tę wspaniałą tradycję, bo z dumą tutaj celebrujemy polskie dziedzictwo” – powiedział David Kopala, który w tym roku wystąpił w roli przewodniczącego Polish American Heritage League.

Festiwal zakończył się minutą ciszy dla uczczenia zasłużonych działaczy festiwalu, którzy już odeszli na wieczną wartę, w tym Doroty Sawchuk, wieloletniej przewodniczącej festiwalu, oraz Chestera Nadolnego. 

Komitet przedstawił też przyszłorocznego przewodniczącego festiwalu, a jest nim znany sportowy działacz polonijny i dziennikarz Wojciech Ziębowicz. Można zatem się spodziewać bardzo sportowego festiwalu. 

Historia parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Newarku sięga drugiej połowy XIX w. Wówczas w New Jersey – podobnie jak w Nowym Jorku, Teksasie, Pensylwanii czy Michigan, masowo osiedlali się imigranci z podzielonej zaborami Polski. Przybywali do USA w poszukiwaniu pracy, wolności  i lepszego życia. Tam gdzie osiedlali się Polacy, powstawały polskie parafie, wokół których toczyło się życie duchowe, kulturalne i społeczne Polonii. Na początku lat 1880-tych powstała pierwsza w New Jersey polska parafia – św. Antoniego w Jersey City. Jednak, w położonym kilkanaście mil od tego nadrzecznego miasta Newarku osadzały się setki naszych rodaków, którzy podjęli inicjatywę założenia swojej parafii.

Najpierw powstała szkoła, potem w 1889 r. otwarta została parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Początkowo wspólnota parafialna gromadziła się w budynku kościoła baptystycznego. Potem został on zburzony i w 1901 r. nakładem pracy i datków emigrantów z Polski powstał obecny kościół. 

“Zarabiali 5 centów na godzinę, a dawali datki w wysokości 1 czy 2 dolarów na budowę kościoła. To była bardzo duża ofiara” – mówi ks. Bogumił Chruściel, którzy z parafią związany jest od początku lat 70-tych, najpierw jako wikary, potem, przez 35 lat, jako proboszcz w latach 1983-2016.

Na przestrzeni lat parafia rosła i tętniła życiem. Była jedną z największych parafii w okolicy. “Wierni nie mieścili się w kościele, który ma miejsca dla około 500 osób. W jednym roku do parafii należało 1000 rodzin. Ośmiu księży pracowało tutaj. Tak było w latach 20, 30 i 40-tych” – opowiada ks. Chruściel. Stąd biskup postanowił utworzyć nowe parafie dla polsko-języcznych wiernych w centralnym New Jersey. W okolicy powstawały kolejne polskie kościoły: św. Kazimierza w Newarku, św. Wojciecha w Elizabeth, św. Jadwigi w Elizabeth, Sacred Heart w Irvington, a potem w Harrison. “Te parafie odrywały się niejako od naszej, ale św. Stanisław funkcjonował i tętnił życiem. Nasza parafia nawet dała donację w wysokości 5 tysięcy dolarów na zakup ziemi dla św. Kazimierza w Newarku, a potem kolejną w wysokości ponad 2,600 dol na budowę. Wówczas to były poważne sumy” – opowiada ks. Chruściel. Mimo, że jest na emeryturze nadal mocno związany jest z parafią, której poświęcił 45 lat życia. “To jest moje oczko w głowie. Moja oblubienica. Poświęciłem się tej parafii całkowicie” – mówi kapłan.

Ks. Chruściel, zwany “Chrisem”, pojawił się w św. Stanisławie w trudnych czasach dla tej parafii. “Było to trzy lata po rozruchach społecznych, które miały miejsce w Newarku pod koniec lat 60-tych. Jeszcze na ulicach widziałem spalone domy. Groza brała jak się patrzyło na te zgliszcza” – mówi kapłan, ale zaznacza, że przez ponad 40 lat nie doświadczył żadnej nieprzyjemnej sytuacji. – Nie zdażyło się, żeby mnie ktoś napadł, pobił czy okradł. Nigdy nie mieliśmy włamania w kościele, ani żadnych kłopotów, o które ludzie się obawiali. Lokalni mieszkańcy mnie znali, serdecznie witali się ze mną na ulicy”. Nie mniej jednak po przewrotach społecznych w Newarku, duża część Polonii wyprowadziła się z tego miasta, a tym samym topniała wspólnota przy św. Stanisławie. Zamknięta została też przyparafialna szkoła katolicka prowadzona przez siostry felicjanki, gdzie część zajęć prowadzona była w języku polskim, i gdzie do 1968 r. uczyło się po 600 dzieci.

Przy coraz mniejszej liczbie parafian, kurczyły się fundusze i na początku lat 80-tych powstało zagrożenie, że kościół zostanie zamknięty.  Gdy ks. Chruściel został proboszczem, za cel postawił sobie uratowanie tej drugiej najstarszej polonijnej parafii w New Jersey. Udało mu się powiększyć wspólnotę parafialną z 200 do 400 rodzin. “Jedni odchodzili inni przychodzili. Miałem cztery grupy weterańskie, które miały uroczystości w naszym kościele – opowiada ks. Chruściel. – Przekonywałem, że nawet jeżeli ktoś się wyprowadza w inny rejon New Jersey nadal może należeć do naszej parafii”. Parafianie wracali do św. Stanisława na różne sakramenty. “Mieliśmy chrzty i śluby z Kalifornii, Georgii, Florydy. Przyjeżdżały wnuki prawnuki tych, którzy tu wcześniej tworzyli wspólnotę parafialną. Odwiedzali nas biskupi z Polski, Rzymu i Newarku” – opowiada ks. Chruściel, który odchodząc w 2016 r. zostawił parafię finansowo bardzo stabilną.

Parafianie byli tak zaangażowani i oddani misji odbudowy parafii, że przed 100. rocznicą założenia parafii przypadającą na 1989 r. udało im się zgromadzić fundusze i rozpocząć gruntowny remont kościoła. Świątynia otrzymała nowy dach, system chłodzenia, przeprowadzona została kompletna renowacja ponad 150-letniej plebanii, budynku szkolnego oraz odmalowany został kościół. Odnowiony został ponad stuletni obraz Matki Boskiej Częstochowskiej przez artystę malarza, Józefa Konopka, który należał do parafii. Świątynia zupełnie zmieniła wygląd: z ponurego i ciemnego, wnętrze kościoła stało się jasne i radosne. “Na plebanii zrywaliśmy farbę i przywracaliśmy dębowe elementy do ich naturalnego koloru. Pięknie teraz to wygląda. Mieliśmy dwóch artystów z Polski, którzy przez dwa lata mieszkali na plebani i malowali kościół. Nie rolkami, ale małymi pędzelkami. Spędziłem wiele czasu z malarzem, panem Henrykiem Krzemińskim, który miał doświadczenie w malowaniu kościołów w Polsce i w Stanach” – mówi ks. Chruściel, którego nierzadko można było zobaczyć w ubraniu roboczym, aktywnie uczestniczącego w pracach remontowych.

Gdy ustawione zostało święto miłosierdzia w centralnym miejscu w kościele parafianie ufundowali ołtarz z wizerunkiem Jezusa Miłosiernego. Relikwie św. Siostry Faustyny podarował parafii ks. Jordan Myśliwiec, od ponad 20 lat związany z parafią. Podczas obchodów 133-lecia parafii w listopadzie br., ks. Jordan Myśliwiec, obchodził 60-lecie kapłaństwa. W 2009 r. przed kościołem stanął posąg Papieża Polaka, a potem ołtarzyk z relikwiami krwi św. Jana Pawła II.

***

Dziś Newark, w którym na każdym rogu powstają nowoczesne budynki, nie przypomina miasta wiejącego grozą po rozruchach w 1968 r., ale Polonii już tam nie ma. Budynek szkolny został wydzierżawiony dla elitarnej i cieszącej się renomą w Newarku szkoły św. Benedykta prowadzonej przez zakon benedyktynów.

Nadal jednak parafia św. Stanisława B&M służy Polonii związanej sentymentalnie z tym kościołem. “To wspólnota dojrzała, niewielka, bo składająca się zaledwie ze 130 rodzin. 98 procent parafian to rodziny mieszkające poza Newarkiem, ale wciąż związane z naszym kościołem, bo uczestniczyli w procesie odbudowy kościoła i parafii 30-40 lat temu, albo chodzili do trzyparafialnej szkoły. Trzyma ich odpowiedzialność za ten kościół” – mówi ks. Tomasz Koszałka, który od 1 lipca br. jest administratorem parafii św. Stanislawa B&M. 

Dziś parafianie przyjeżdżają do Newarku na niedzielne nabożeństwa nawet z Toms River, skąd jadą ponad godzinę. “Byłby grzech, gdybyśmy nie utrzymali tej parafii. Mamy szczęście do dobrych kapłanów: ks. Bogumiła, Jordana i ks. Tomasza” – mówi pani Jadwiga, która do św. Stanisława należy od ponad 20 lat. Dojeżdża tam na cotygodniowe nabożeństwa z Lincoln Park, NJ. W listopadzie wraz z grupą kilkudziesięciu parafian i przyjaciół św. Stanisława B&M, podczas uroczystego bankietu, organizowanego co roku, świętowała 133. rocznicę powstania parafii.

“Ze względu na to, że z tak wielu miejsc przyjeżdżają, systematycznie w niedzielę robimy spotkania dla parafian w budynku szkolnym. Jest kawa, ciasto, dyskusje. Dzięki temu wspólnota żyje” – mówi ks. Koszałka, dodając, że wszyscy cenią sobie rodzinną atmosferę oraz to, że świątynia wygląda świeżo i przyjemnie mimo iż od gruntownego remontu minęło 30 lat. Ta atmosfera przyciąga też Amerykanów, którzy co prawda do parafii nie należą, ale lubią uczestniczyć w nabożeństwach i spotkaniach w św. Stanisławie.

“Szukam recepty na to, żeby życie nadal kwitło w tej parafii. Chciałbym tego bardzo” – mówi ks. Koszałka. Zapowiada, że w okresie wakacyjnym odprawiać będzie mszę świętą o 8 wieczorem, po polsku i angielsku. “W tym okresie wiele osób jeździ na plażę, czy inne wycieczki, potem stoją w korkach i zastanawiają się, gdzie tu pójść na niedzielną mszę. Chcę, żeby mogli tego obowiązku dopełnić w św. Stanisławie w Newarku” – mówi ks. Koszałka.