O historii ważnej, lecz mało znanej

Janusz M. Szlechta

Dr Małgorzata Zaleska, prezes zarządu Polskiego Uniwersytetu Ludowego, witając gościa i słuchaczy, podkreśliła, że jest to pierwsze spotkanie po przerwie spowodowanej pandemią. Zaprosiła na kolejne spotkania, które są otwarte dla wszystkich, którym polskość i piękno języka polskiego szczególnie leżą na sercu.

KSIĄŻKA, KTÓRA ODKRYWA MAŁO ZNANĄ HISTORIĘ

Inspiracją do zaproszenia pani Danuty Piątkowskiej przez zarząd PUL był fakt, że jest ona autorką książki „Polski akcent w American Expeditionary Forces. Historie prawdziwe, fascynujące i prawie zapomniane“. Książka została wydana przez Uniwersytet Opolski. Liczy 410 stron i zawiera 262 zdjęcia. Są to często zdjęcia unikatowe. Autorka opowiedziała, co ją zainspirowało do jej napisania oraz jak zdobywała materiały. Historyczne zdjęcia znalazła w różnych archiwach w USA, wiele z nich otrzymała z archiwów rodzinnych Część zdjęć wykonał znany wśród Polonii fotograf Wojciech Kubik.

Dla znawców historii związanej z I wojną światową będzie to prawdziwy ratytas. Na rynku książka powinna się znaleźć pod koniec listopada. Autorka podkreśliła, że jej doradcą i krytykiem była siostra Wiesława Piątkowska-Stepaniak, współautorka książki, która pracuje w Instytucie Politologii Uniwersytetu Opolskiego.

GINĘLI ZA POLSKĘ I USA

Podczas I wojny światowej Stany Zjednoczone po raz pierwszy wysłały żołnierzy za granicę, aby bronili obcej ziemi. 6 kwietnia 1917 roku wypowiedziały wojnę Niemcom. Miały wówczas niewielką, stutysięczną armię. Wojska brytyjskie i francuskie, które walczyły z Niemcami od sierpnia 1914 r., straciły wielu żołnierzy i potrzebowały pomocy. Prezydent USA Woodrow Wilson ogłosił ochotniczy pobór do wojska. Zgłosiło się 100 tysięcy żołnierzy, w tym 40 tysięcy Polaków. Było to zbyt mało, więc prezydent wprowadził obowiązkową mobilizację. Szacuje się, że w armii znalazło się ćwierć miliona Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia.

W maju 1917 r. gen. John Joseph Pershing, nazywany „Black Jack”, został mianowany naczelnym dowódcą armii amerykańskiej we Francji. Utworzono Amerykańskie Siły Ekspedycyjne (AEF). 15 czerwca 1917 r. z terminalu w Hoboken w stanie New Jersey wypłynął do Francji pierwszy konwój 14 statków, na pokładach których znalazło się 12 tys. żołnierzy. W maju 1918 r. na terenie Francji było już ponad milion żołnierzy amerykańskich. Pani Danuta przypomniała, że Teofil Lachowicz w swoich książkach opisał losy Polaków, ochotników ze Stanów Zjednoczonych i Kanady, którzy przeszli szkolenie w obozie w miasteczku Niagara-on-the-Lake w Kanadzie, a potem dołączyli do armii gen. Hallera we Francji. Było ich blisko 21 tysięcy.

Niestety, I wojna zabrała życie tysiącom amerykańskich żołnierzy – podkreśliła Danuta Piątkowska. Zostali pochowani na 6 cmentarzach we Francji, jednym w Belgii i jednym w Anglii. Największy cmentarz wojenny znajduje się w Meuse-Argonne we Francji – jest tu pochowanych 14 246 żołnierzy amerykańskich poległych podczas I wojny światowej, w tym 777 Polaków. Cmentarze te są administrowane przez Amerykańską Komisję Cmentarzy Wojennych (American Battle Monuments Commission ABMC).

„Po każdym żołnierzu, który zginął, pozostała karta pogrzebowa. To jest bardzo ważny dokument, gdyż zawiera nazwisko i imię żołnierza, jego rangę, datę i przyczynę śmierci, miejsce, gdzie jest pochowany, a także informacje o rodzinie – powiedziała Danuta Piątkowska. – Ja przejrzałam takich kart 77 747. Przejrzałam je dwukrotnie, aby upewnić się, że czegoś nie pominęłam. Każda z nich ma dwie strony. To była dla mnie kopalnia wiedzy. Posłużyła do analizy i ciekawych syntez zawartych w tej książce. Dodajmy, że ani jeden żołnierz amerykański nie został pochowany na ziemi niemieckiej“ – zaznaczyła.

Książka „Polski akcent w American Expeditionary Forces. Historie prawdziwe, fascynujące i prawie zapomniane“ nie stanowi kompendium wiedzy o udziale Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia w armii gen. Johna Pershinga walczącej w I wojnie, ale przybliża ten temat i wyznacza konieczność pogłębionych badań w tym zakresie. Jej wartość tkwi nie tylko w wykorzystaniu wielu dokumentów, ale także licznych fotografii z amerykańskich archiwów, muzeów, bibliotek, fundacji historycznych i polskich arcyciekawych archiwów prywatnych po obu stronach oceanu. Na pewno warto po nią sięgnąć.

Wojciech Budzyński podziękował dr Piątkowskiej za wspaniały wykład i za książkę. Podkreślił, że nie ma chyba drugiej takiej osoby, która by wykonywała tak ważną pracę dla Polonii, dla utrwalenia jej historii.

Dr hab. Danuta Piątkowska to dobrze znana pisarka i polonijny historyk. Jest autorką ponad 100 publikacji. Habilitację uzyskała w 2005 r. na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Dwukrotna stypendystka nowojorskiej Fundacji Kościuszkowskiej. Od 1991 r. mieszka i pracuje w Stanach Zjednoczonych, zajmując się historią Polonii amerykańskiej. Jest m.in. członkiem Instytutu Piłsudskiego w Ameryce. Ważniejsze książki jej autorstwa: „Związek Socjalistów Polskich w Ameryce (1900-1914)“, „Polskie kościoły w Nowym Jorku“, „Wyspa wiary“, „Droga bez powrotu. Emigracyjny szlak Tomasza Drewniaka“. Dr Piątkowska została odznaczona medalem Zasłużony Kulturze „Gloria Artis“ i medalem Towarzystwa Przyjaciół Prokocimia im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Jest laureatką konkursu Wybitny Polak w Ameryce w kategorii nauka.

*

Polski Uniwersytetu Ludowy zaprasza na następne spotkanie 20 listopada 2022 o godz. 3 ppoł. z Peterem J. Obstem, który wygłosi wykład „Powrót obrazów Bractwa św. Łukasza”. Będzie to opowiedziana historia 7 obrazów o tematyce historycznej, które znalazły się w polskim pawilonie na Światowej Wystawie w Nowym Jorku w 1939 r. Ponieważ po zamknięciu wystawy trwała II wojna światowa, obrazy zostały oddane pod opiekę Le Moyne College w Syracuse, NY. Przez ponad 50 lat wisiały one na ścianach biblioteki uczelni. Bezskutecznie podejmowano wiele prób przekonania uczelni do zwrotu ich do Polski. Ostatecznie w 2022 roku podpisano umowę na przeniesienie tych dzieł do nowego Muzeum Historii w Warszawie.

Adres:

9150 Academy Road

Philadelphia, PA 19114

e-mail: margaret.m.zaleska@gmail.com