Sztuka o Karskim w Nowym Jorku

W spektaklu w reżyserii Dereka Goldmana (także autora tekstu wespół z uczniem prof. Karskiego na waszyngtońskim Georgetown University Clarkiem Youngiem) Strathairn odtwarza na niemal pustej scenie, jedynie ze stołem i kilkoma krzesłami, w poruszający sposób nie tylko emisariusza polskiego, lecz także inne wiążące się z jego życiem i misją postacie.

Sztuka przypomina wysiłki Karskiego (1914-2000), by poinformować świat o niemieckich zbrodniach w Auschwitz. W czasie okupacji jego relacje spotykały się na Zachodzie z niedowierzaniem, a nawet zaprzeczeniem. W 2012 roku pośmiertnie odznaczony został przez Baracka Obamę Prezydenckim Medalem Wolności.

Ambicją twórców nowojorskiego spektaklu było poruszenie „sumienia moralnego” dzisiejszej widowni. Dyrektor artystyczny TFANA Jeffrey Horowitz zestawiał posłannictwo i dylematy Karskiego z kwestiami sprawiedliwości i dawania świadectwa prawdzie obecnymi w twórczości Szekspira.

Peter Marks z „Washington Post” nawiązując do Strathairna – znanego m.in. z filmów „Zaułek koszmarów”, „Nomadland”, „Lincoln” i roli „Good Night, and Good Luck”, za którą otrzymał nominację do Oscara – ocenił, że narracja aktora o wstrząsającej historii stała się w produkcji TFANA jego misją.

Reżyser spektaklu odnosząc się do genezy sztuki przypomniał, że w 2014 roku został zaproszony do opracowania projektu teatralnego w ramach obchodów stulecia profesora Karskiego na Uniwersytecie Georgetown. Goldman był tam dyrektorem artystycznym i profesorem, a także założycielem The Laboratory for Global Performance and Politics.

Zaproponował wówczas współpracę Strathairnowi, który w ramach projektu brał udział m.in. w warsztatach w Warszawie. W roku 2019 roku przekształcili projekt w monodram. „Nasz proces ogromnie skorzystał na spędzeniu czasu z wieloma osobami, które dobrze znały Karskiego, w tym dziesiątkami jego byłych studentów i współpracowników, których wspomnienia o nim zainspirowały naszą pracę” – podkreślił Goldman.

Zwrócił uwagę, że Karski był świadkiem najgorszych cech ludzkości i pokazał, co się dzieje, kiedy nacjonalizm i populizm przeradzają się w ekstremizm. „Mimo poczucia porażki poświęcił swoje życie nauczaniu młodych ludzi i starał się uzmysłowić światu to, czego był świadkiem i co próbował zdemaskować” – podkreślił reżyser.

Jego zdaniem działalność Karskiego odnosi się także bezpośrednio do współczesności. Wydobywa znaczenie indywidualnej odpowiedzialności i moralnego działania w obliczu nienawiści i niesprawiedliwości. „Wojna na Ukrainie i rola Polski w przyjmowaniu uchodźców sprawiły, że elementy tej historii nabrały nowego i bezpośredniego znaczenia” – podkreślił dodając, że jednostki są w istocie jedynym prawdziwym obrońcą praw człowieka. „Wielkie zbrodnie zaczynają się od małych rzeczy. Nie lubisz swojego sąsiada. Nie lubisz ich dlatego, że są inni. Unikaj tego. Nie wprowadzaj rozróżnień” – podkreślił Goldman.

Karski, legendarny kurier Polskiego Państwa Podziemnego informował zachodnich aliantów o sytuacji w okupowanej przez Niemców Polsce. Przekazywał wiadomości m.in. o obozach zagłady, w których mordowano Żydów, Polaków i innych ludzi. Nie zrodziło to jednak natychmiastowej, zdecydowanej reakcji świata.

•

„Remember This: The Lesson of Jan Karski” pozostanie na scenie TFAN do 9 października.

Andrzej Dobrowolski (PAP)