Droga Szwecji do NATO – po 21 miesiącach oczekiwania jest zgoda Węgier na rozszerzenie

Kandydatura Szwecji do NATO była przez 20 miesięcy blokowana przez Turcję i Węgry, a następnie jeszcze przez miesiąc już tylko przez Węgry. Ratyfikacja przez węgierski parlament, ostatniego wśród państw NATO, oznacza, że do szwedzkiej akcesji po formalnościach dojdzie w ciągu najbliższych dni.

Rząd Szwecji złożył historyczny wniosek o przystąpienie do Sojuszu Północnoatlantyckiego wraz z Finlandią 18 maja 2022 r. Oba kraje zostały zaproszone do Sojuszu na początku lipca 2022 r., po szczycie w Madrycie. Finlandia stała się 31. członkiem NATO 4 kwietnia 2023 r.

Szwecja miała stać się członkiem organizacji „jak najszybciej” po wypełnieniu porozumienia z Turcją, podpisanego podczas szczytu w Madrycie (30 czerwca 2022 r.). Sztokholm zobowiązał się do zaostrzenia przepisów antyterrorystycznych, aby pomóc rządowi w Ankarze w zwalczaniu kurdyjskich organizacji, skupionych wokół Partii Pracujących Kurdystanu (PKK). Wielu Kurdów sympatyzujących z organizacjami terrorystycznymi przez lata znajdowało schronienie w Szwecji, otrzymując azyl polityczny.

Ustawa, wprowadzająca nowy rodzaj przestępstwa – uczestnictwo oraz wspieranie organizacji terrorystycznej, nawet poprzez wynajęcie lokalu czy opiekę nad dziećmi – weszła w życie 1 czerwca 2023 r. W lipcu tego samego roku, na mocy nowych przepisów, zapadły pierwsze wyroki sądowe skazujące za finansowanie PKK oraz o deportacji imigrantów kurdyjskich do Turcji. We wrześniu ubiegłego roku Szwecja zniosła również embargo na eksport broni do Turcji.

Prezydent Recep Tayyip Erdogan przez kilka miesięcy zwodził Szwecję, określając postępy w realizacji porozumienia z Madrytu „niewystarczającymi”. W tle odwlekania zgody przewijały się nazwiska opozycyjnych wobec Erdogana polityków, którzy wyemigrowali do Szwecji po mającym miejsce w 2016 r. nieudanym puczu wojskowym.

Inne powody negatywnego nastawienia Turcji do Szwecji, to dopuszczanie przez szwedzkie władze do aktów palenia Koranu, świętej księgi islamu. Według Sztokholmu odbywało się to w ramach chronionej konstytucją wolności wypowiedzi.

Ostatecznie przełom nastąpił na szczycie NATO w Wilnie (11-12 lipca 2023 roku), na którym Erdogan zapewnił, że jego kraj zaakceptuje szwedzki wniosek. Nie uściślił jednak, kiedy to nastąpi, a parlament udał się na wakacyjną przerwę. Po wznowieniu obrad jesienią, nadal nie poddawano szwedzkiego wniosku pod głosowanie.

W tle szwedzko-tureckich rozmów na temat ratyfikacji wniosku Sztokholmu odbywały się negocjacje Ankary w sprawie zakupu od USA samolotów F-16. Do przełomu doszło pod koniec stycznia 2024 roku, gdy turecki parlament przegłosował wejście Szwecji do NATO po otrzymaniu od Białego Domu zapewnienia o zatwierdzeniu transakcji.

Węgry pozostawały przez miesiąc ostatnim członkiem NATO, którego parlament nie ratyfikował szwedzkiego dokumentu. Węgierski premier Viktor Orban nalegał na swojego odpowiednika ze Szwecji Ulfa Kristerssona, by złożył wizytę w Budapeszcie. Kristersson odmawiał, ale ostatecznie 23 lutego doszło do spotkania w stolicy Węgier. Jej wynikiem było podpisanie umowy o uzupełnieniu 14 użytkowanych przez Węgry szwedzkich myśliwców Gripen o cztery kolejne samoloty.

Dla władz w Sztokholmie szybkie przypieczętowanie akcesji do Sojuszu było konieczne ze względu na tzw. planowanie obronne. Dotychczas opierano się na partnerstwie z Finlandią. Gdy Helsinki są już w NATO, będą traktować priorytetowo ten Sojusz, a nie współpracę ze Szwecją. Na pełne wejście do Sojuszu czekają decyzje dotyczące uzbrojenia wojska czy mający pracować w natowskich strukturach oficerowie. Mimo opóźnienia minister obrony Szwecji był już zapraszany na spotkania NATO w Brukseli, choć jeszcze bez prawa głosu, a szwedzcy wojskowi rozpoczęli dostosowywanie armii do natowskich standardów.

Dla NATO członkostwo Szwecji jest kluczowe dla wzmocnienia obecności Sojuszu w północnej Europie w obliczu rosyjskiego zagrożenia. Kraj ma pełnić rolę umożliwiającą transport wojsk z Norwegii na wschód.

W okresie przejściowym na drodze ku NATO rząd w Sztokholmie otrzymał ustne zapewnienia pomocy wojskowej ze strony m.in. Wielkiej Brytanii, krajów nordyckich oraz USA w przypadku zagrożenia ze strony Rosji. Nie są to jednak gwarancje wynikające z artykułu 5. Traktatu Północnoatlantyckiego, który mówi o wzajemnej pomocy w wypadku napaści. W grudniu 2023 r. Szwecja podpisała też z USA dwustronną umowę o współpracy obronnej (DCA), pierwszą taką między tymi krajami.

Ze Sztokholmu Daniel Zyśk (PAP)

zys/ mal/