Groby polskich lotników w Kalkarze na Malcie

Leszek Wątróbski

Kalkara to niewielka, licząca 3 tysiące mieszkańców miejscowość, położona niedaleko Valletty, po drugiej stronie zatoki Wielkiego Portu (ang. Grand Harbour). Cmentarz Marynarki Wojennej usytuowany jest na wschodnich peryferiach osady, na granicy z miejscowością Xghajra.

Z centrum Kalkary na cmentarz można tam dojść w 10 minut. Z placu obok kościoła pod wezwaniem św. Józefa trzeba skręcić w jedną z bocznych uliczek i iść nią do rozwidlenia dróg. Nekropolia znajduje się nieopodal. W sąsiedztwie znajduje się dawny brytyjski fort Rinella, dzisiaj zamieniony w muzeum. Rozciąga się stąd malowniczy widok na Vallettę i zatokę Wielkiego Portu. Cmentarz można swobodnie odwiedzać w ciągu dnia. Na miejscu dyżur pełni pracownik administracyjny, który po godzinach pracy zamyka bramę.

NEKROPOLIA ROYAL NAVY

Cmentarz znany jest również pod nazwą Capuccini Cemetery, od znajdującego się nieopodal klasztoru ojców kapucynów. Został utworzony w roku 1901 i od początku pełnił funkcję nekropolii Royal Navy. Cmentarz swoim kształtem przypomina nieregularny pięciokąt. Otacza go wysoki kamienny mur, a główne wejście prowadzi przez okazałą neogotycką bramę ze sklepionym przejściem, zwieńczoną łacińskim krzyżem.

Cmentarz składa się z dwóch sekcji: protestanckiej i – znacznie mniejszej – rzymskokatolickiej. Jest zadbany, a na jego estetykę korzystnie wpływają utwardzone alejki oraz rosnące tu i ówdzie ozdobne krzewy i drzewa. Orientację ułatwia wiszący na ścianie budynku administracyjnego ogólny plan nekropolii. Na tablicy, w pobliżu bramy wejściowej, można przeczytać o wojennych zmaganiach o Maltę (Malta in the Two World Wars) oraz znaleźć informację o liczbie żołnierskich pochówków. Na cmentarzu znajduje się pięć wydzielonych kwater wojennych. Pochowano w nich żołnierzy zmarłych w okresie I i II wojny światowej. W większości pochodzili oni z krajów Commonwealthu, ale są tu także mogiły żołnierzy francuskich, japońskich i niemieckich (z lat 1914-1918) oraz polskich i włoskich (z lat 1940-1945). Ich pamięci poświęcono dwujęzyczne tablice pamiątkowe (po angielsku i w językach narodowych). Znajdują się one zaraz przy wejściu na cmentarz, na ścianie budynku administracyjnego. Większość wojskowych nagrobków ma podobny kształt i formę. Kamienny fundament przykrywa osadzona na nim gładko oszlifowana prostokątna płyta z wyrytą inskrypcją nagrobną.

GROBY POLSKICH LOTNIKÓW I MARYNARZY

Groby polskich lotników znajdują się w części protestanckiej cmentarza. Razem z nimi spoczywa tam 1182 żołnierzy, z czego 1040 to polegli zidentyfikowani z imienia i nazwiska. Polacy brali udział w działaniach związanych z rozpoczętą w listopadzie 1942 roku inwazją aliantów w Afryce Północno-Zachodniej. Wzięły w niej udział liczne jednostki lotnicze, w tym także 138. Dywizjon Specjalny RAF, a w jego składzie jedna polska eskadra. „17 grudnia 1942 roku, około czwartej rano – czytamy w kronice RAF-u – samolot Handley Page Halifax DT542-NF-Q 138. Dywizjonu Specjalnego RAF, lecący z Bliskiego Wschodu przez Maltę i Gibraltar do Wielkiej Brytanii, rozbił się tuż po starcie z maltańskiego lotniska Luqa, w pobliżu miejscowości Żejtun. Zginęła cała załoga samolotu: por. pil. Krzysztof Dobromirski, por. pil. Stanisław Pankiewicz, por. obs. Zbigniew Idzikowski, sierż. r/op. Roman Wysocki, sierż. r/op Alfred Kleniewski, st. sierż. strz. Oskar Zieliński, oraz 11 pasażerów. Polscy lotnicy zostali pochowani na cmentarzu oo. Kapucynów w miejscowości Kalkara na Malcie”. Pod koniec 1942 roku z Wielkiej Brytanii na lotnisko Luqa na Malcie został przerzucony 23. Dywizjon Nocnych Myśliwców RAF, który uczestniczył odtąd w działaniach lotniczych nad Afryką Północną i Morzem Śródziemnym. Dowódcą jednej z eskadr dywizjonu był kpt. pil. Jerzy Orzechowski. W jednostce znaleźli się ponadto por. Ignacy Szponarowicz i por. Marceli Neyder. W czasie jednego z lotów bojowych, 21 lutego 1943 roku, samolot Mosquito por. Neydera został prawdopodobnie zestrzelony nad morzem w rejonie Marettimo i Pantallerii. Polak zginął razem ze swym nawigatorem F/O Sydneyem Johnem Cornesem. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Jak podaje Wojciech Zmyślony, na maltańskim cmentarzu znajdują się także groby dwóch marynarzy z załogi okrętu podwodnego ORP „Sokół” (mat. Wacława Kostucha oraz st. mar. Józefa Paszka) oraz mogiła f/sgt Stanleya J. Kozłowskiego, pilota RCAF wywodzącego się z Polonii kanadyjskiej z Ottawy. Zginął 8 marca 1942 r. w wypadku podczas startu z lotniska Luqa za sterami Wellingtona IC (DV483) z 37. Dywizjonu Bombowego RAF (37 Squadron).

Informacje o naszych żołnierzach pochowanych na maltańskim cmentarzu

Stanley John Kozlowski (zginął 8 marca 1942) – pochodzący z polskiej rodziny lotnik Royal Candian Air Force, służący w 37. Dywizjonie RAF. Zginął w katastrofie lotniczej na lotnisku Luqa, kiedy jego samolot, mający lecieć bombardować Neapol, podczas startu zderzył się z innym samolotem. Pochowany został na cmentarzu w Kalkarze.

Józef Paszek (zginął 25 marca 1942) – marynarz służący na okręcie podwodnym ORP „Sokó”. Zginął podczas bombardowania stacjonujących w porcie okrętów. Pochowany został na cmentarzu w Kalkarze.

Józef Biernacki, Stanisław Dąbrowski, Andrzej Hołowacz, Józef Jankowski, Edward Jesionkowski, Aleksy Kozaków, Mieczysław Arkadiusz Kubik, Edward Olsztyn, Stanisław Sadowski, Stanisław Szwarc, Michał Zajączkowski, Edward Zych, Czesław Zysk (zginęli 16 czerwca 1942) – marynarze służący na okręcie ORP „Kujawiak”. Okręt uczestniczył w operacji „Harpoon” (konwoju z zaopatrzeniem dla Malty). 15 czerwca, po dopłynięciu do Malty, osłona konwoju, w tym „Kujawiak”, czekała na wejście do portu na wodach przybrzeżnych Malty. Tuż po północy brytyjski HMS „Badsworth” wpłynął na minę, ORP „Kujawiak” próbował podpłynąć i pomóc marynarzom z uszkodzonego statku. Niestety, sam też trafił na minę i zatonął.

Krzysztof Dobromirski, Stanisław Pankiewicz, Zbigniew Idzikowski, Roman Wysocki, Alfred Kleniewski, Oskar Zieliński (zginęli 17 grudnia 1942) – lotnicy latający w 138. Dywizjonie RAF, zginęli w katastrofie lotniczej w pobliżu miejscowości Żejtun. Wracając z Bliskiego Wschodu, przez Maltę, do Wielkiej Brytanii ich samolot rozbił się tuż po starcie z lotniska Luqa, prawdopodobnie z powodu awarii silnika. Pochowani na cmentarzu w Kalkarze.

Marceli Neyder (zginął 21 lutego 1943) – lotnik służący w 23. Dywizonie RAF. 21 lutego, wraz z nawigatorem Sydneyem Johnem Cornesem, wylecieli w lot bojowy w okolice Pantellerii, z lotu tego nie powrócili.

Wacław Jan Kostuch (zginął 26 września 1943) – marynarz służący na okręcie podwodnym ORP „Sokół”. Zginął przypadkowo, gdy jeden z brytyjskich żołnierzy, bawiąc się przywiezionym z Włoch zdobycznym pistoletem, niechcący z niego wystrzelił trafiając Polaka. Pochowany na cmentarzu w Kalkarze.

ZDJĘCIA: LESZEK WĄTRÓBSKI