Kolejne dzieła sztuki wracają do Polski

Wojtek Maślanka

Uroczystość związana z prezentacją dzieł sztuki, które dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz amerykańskich i polonijnych partnerów – m.in. FBI i Fundacji Kościuszkowskiej – powracają do swoich prawowitych właścicieli, odbyła się 1 października w siedzibie Konsulatu Generalnego na Manhattanie.

Wśród odzyskanych obrazów są dwie XVIII-wieczne akwarele Zygmunta Vogla: „Widok cmentarza przy kościele Panny Marii” oraz „Widok kościoła Karmelitów w Warszawie”, a także rysunek autorstwa Melchiora Steidla „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” z 1704 r.

Dwa pierwsze dzieła przed drugą wojną światową wchodziły w skład warszawskiej kolekcji hrabiego Edwarda Raczyńskiego, który w 1939 roku zdeponował je, wraz z innymi cennymi obiektami, w Muzeum Narodowym w Warszawie, by uchronić je przed grabieżą. Mimo to akwarele zaginęły podczas działań wojennych. W 2008 r. trafiły na aukcję, gdzie zauważył je mieszkający w Stanach Zjednoczonych polski chemik i kolekcjoner dzieł sztuki Marek Kabat, który postanowił je zdobyć za wszelką cenę.

„Znalazłem je w katalogu aukcyjnym firmy Dorotheum w Wiedniu pod koniec 2008 r. Wylicytowałem te obrazy prawie bez walki, ponieważ nie było nimi żadnego zainteresowania” – wyjaśnił Marek Kabat, obecny na uroczystości odbywającej się w konsulacie. Oczywiście od razu o tym fakcie powiadomił Muzeum Narodowe w Warszawie, które potwierdziło autentyczność dzieł oraz fakt, że znajdują się one na liście strat wojennych. Niestety Polska nie posiadała wówczas odpowiednich umów z Austrią i nie mogła bezpośrednio z domu aukcyjnego odzyskać akwarel Zygmunta Vogla. Dlatego też polski kolekcjoner mieszkający w Stanach Zjednoczonych, za wiedzą Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zapłacił odpowiednią kwotę i odebrał obrazy, dzięki czemu znalazły się one w bezpiecznych rękach.

Po kilku latach nowy właściciel akwarel zdecydował się zwrócić je do Polski, co było efektem rozmów i ustaleń z nieżyjącym już Jackiem Milerem, dyrektorem Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych, oraz jego następczynią Elżbietą Rogowską, obecnie dyrektorką Departamentu Restytucji Dóbr Kultury.

„W tych rozmowach zawsze uczestniczył Marek Skulimowski, ówczesny konsul, a obecnie prezes Fundacji Kościuszkowskiej” – zaznaczył Marek Kabat. Do ostatecznego porozumienia z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotyczącego zwrotu akwarel do Polski doszło 15 września br.

Trzeci odzyskany obiekt sztuki, czyli rysunek Melchiora Steidla, został skradziony z prywatnej kolekcji w Warszawie w 2005 r., a później sprzedany na aukcji i pozyskany przez National Gallery of Art w Waszyngtonie. Udało się go stamtąd wydobyć dzięki współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Federalnym Biurem Śledczym (FBI). Akwarele Vogla trafią do Muzeum Narodowego w Warszawie, zaś rysunek Melchiora Steidla zostanie zwrócony prawowitej właścicielce, z kolekcji której został skradziony.

Prof. Piotr Gliński podkreślił, że prace nad restytucją utraconych dóbr kultury i strat wojennych cały czas nabierają tempa, a jego ministerstwo obecnie niemal co tydzień informuje o odzyskiwaniu kolejnych cennych obiektów w różnych miejscach świata. Przyznał, że podczas jego ośmioletniego zarządzania resortem kultury i dziedzictwa narodowego udało się odzyskać prawie 700 dzieł sztuki, co niestety jest tylko „kroplą w morzu” strat wojennych, na które składa się około pół miliona zaginionych obiektów.

„Te brutalne zniszczenia i systemowy rabunek niemiecki, a później także rosyjski, był straszliwy” – powiedział prof. Gliński. Dodał, że jego resort w swoich staraniach musi pokonać „potężnego przeciwnika – ludzką chciwość”, ale też utrudniające zwrot systemy prawne w krajach, takich jak Rosja czy Niemcy. Minister zaznaczył, że mimo braku współpracy ze strony Moskwy Polska składa wnioski o restytucje, by być gotowa w razie upadku reżimu Władimira Putina. Obecnie jest przygotowanych 27 takich podań.

„My już mamy tam wystawione rachunki i to do nas wróci” – zaznaczył prof. Piotr Gliński. Podkreślił też, że w obecnie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi ok. 150 procesów restytucyjnych dotyczących obiektów sztuki w 15 krajach świata. W prowadzonych przez jego resort bazach danych opisanych jest 68 tys. dzieł utraconych podczas drugiej wojny światowej oraz 12 tys. skradzionych i nielegalnie wywiezionych z Polski, m.in. w okresie PRL-u.

Uroczystość w Konsulacie Generalnym była też okazją do odznaczenia osób i organizacji zasłużonych dla polskiego dziedzictwa narodowego.

Złoty medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis otrzymało Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce z okazji jubileuszu 100-lecia istnienia oraz zespół taneczny Polish American Folk Dance Company w Nowym Jorku z okazji jubileuszu 85-lecia istnienia.

Wyróżnienie dla organizacji weterańskiej odebrał Tadeusz Antoniak, naczelny komendant SWAP, natomiast dla zespołu folklorystycznego jego dyrektor artystyczny Andrzej Buczek.

Z kolei srebrnym medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis uhonorowany został choreograf, pedagog, a także prezes New York Dance & Arts Innovations oraz Centrum Polsko-Słowiańskiego Marian Żak.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wręczył również brązowy medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis Jakubowi Polaczykowi, polonijnemu kompozytorowi i zarazem dyrektorowi artystycznemu Festiwalu Chopin i Przyjaciele.

Natomiast na zakończenie uroczystości Tadeusz Antoniak, naczelny komendant SWAP, wraz z przedstawicielami zarządu tej organizacji wręczył prof. Piotrowi Glińskiemu Medal 100-lecia SWAP.